Dee Reisedeelnehma vesaumelde sich verem Zockahoot tom Gruppefoto. Foto: Gerhard Dück

Brasilien – eene plautdietsche Heimat

Dee Reisedeelnehma vesaumelde sich verem Zockahoot tom Gruppefoto. Foto: Gerhard Dück

Brasilien ess een grootet Launt, meist 24-mol so groot aus Dietschlaunt. En wan enn Detmold aul Owent ess, ete dee Brasiliauna kratjt Meddach. Enne Wiehnachtstiet woat enn dietschstemmje brasiliaunische Jemeendes „Leise rieselt der Schnee“ jesunge, oba enn Wertjlichkeit rieselt doa weajen dee sommaliche Hett dee Schweet.

Daut Spaunende fe onse Brasilienreisegrupp we, daut wie doa Mennonite tjane lehre wudde. Nohkome von Russlauntmennonite, soo aus wie. Mensche, dee Plautdietsch rede soo aus em Sied-Ural oda em Orenburgischen.

Dee Studienreis „Launt en Lied. Mennonite enn Brasilen“ organisied Viktor Sawatzki. Jo, dee Viktor Sawatzki von Radio Seajenswal. Siene Sendunge sent beleewt. Radio moake kaun hee, daut ess bekaunt. Oba daut hee uck soone wundaboare Reise organisiere kaun, daut mott aun disse Sted extra jesajcht woare. Dee Kombinatioon von touristische Highlights en mennische Spuresetj we jenau daut Rechtje fe 42 reiselostje dietsche Birja met 500-joahschem Migratioonshinjagrunt.

Brasilien? Rio de Janeiro! Karneval! Christusstatue! Zockahoot! Copacabana-Straunt!

Ons Prograum fonk enn Rio de Janeiro aun, dee Staudt, dee twee Joahhundate lang Hauptstaudt vom Launt we. Unkast em Restaurant aum beriehmden Copacabana-Straunt, gaunz dicht bie onsem Hotel. Aum neajchsten Dach nopp oppem Corcovado-Boajch met dee 30 Meeta hoge Statue Christo Redentor, von 2006 aun kathoolische Waulfoahtssted. Dan met dee Seilbohn oppem Granitfels, dee aus een Utsechtstorm bowa dee Staudt licht en weajen siene Form Zockahoot heet.

Curitiba ess weltberiehmt, oba daut weete moa weinje

  • Elisabeth Wiebe, dee Autorin von dissem Berecht. Foto: Gerhard Dück.
Noh aundathaulf Stunde Flug von Rio Rechtinj Siede laundt maun enn Curitiba. Aune 1996 word dee Tweeenhaulf-Millioone-Staudt oppem internationalen Kongress vonne Staudtplonasch to dee innovativste Staudt vonne Welt ertjleat.

Mennonitische Flichtlinje ute Sowjetunioon kaume aune 1930 enn Brasilien aun. See sulle em Uawoolt Launtwirtschauft bedriewe. Woo onendlich schwoa daut dee Stapebuasch dee eschte twintich Joah enn dissem Uawoolt haude, woo oneenich see unjrenaunda were, vetalt Peter P. Klassen enn sienem Bok „Dee russlauntdietsche Mennoniten enn Brasilien“. Woo daut ahn vondoag jeiht, wull wie nu met ejne Oge seehne.

Dee Schulde fe dee Ewafoaht noh Siedamerika, dee onfruchtboara Boddem, opp dem nuscht woss, dreewe vetwiewelde Mensche oppe Setj noh soone Stede, woo maun eene Existenz oppbue kunn. Eenje vesochte daut enn Curitiba. Hiea wacht tjeen maklijet Lewe opp ahn. Oba enne Omjewinj gauf daut Weidelaunt fe Tjej. Dee Maltj kunn maun enne Staudt vetjeepe. Familjevodasch sade sich opp Flitzepees en fohre mette Maltj von Hus to Hus.

Aus etj mie dee Situatioon von disse Mensche hiea enne Framd veastald, erweschd etj mie bie dem Jedanke, off see daut em stalinschen Kolchos nich leichta jehaut haude. Oba see were nich moa verre Kollektivierung derchjegohne, oba meeha noch verre Perspektive to atheistische, partielinjetrue Sowjetmensche (homo soveticus) omertrocke to woare. Aune 1930 durwe dee Veafoahre vonne brasiliaunische Mennonite – een toopjewirfelda Hupe ut veschiedenste Jemeendes – dee Sowjetunioon velote, onse musste enn Stalin sien Ritj bliewe.

Du saulst tom Seajen senne

Dee Mennonite enn Brasilien welle een Seajen senne fe daut Launt, daut see aus Flichtlinje oppjenohme haft, aus tjeen aundret daut doone wull. Nu, daut derch dee schlemme wirtschaftliche Veheltnisse soo vel Existenze ohne ejne Schult toonicht jemoakt woare, woat daut soziale Engagement vonne Mennonite besondasch jeschatzt.

Wie tjreje vel ewa daut Wirtje vom sozialen Halpswoatj vonne Evangelische Mennonitejemeendes AMAS met. Oba aum meschten we wie doavon be-enndretjt, woo daut Ete aune Tjinja utjedeelt woat. Woame Supp. Enne Schiew. Maun at aum Desch. Mettem Lepel. Maun sajcht een Deschjebet opp. Maun tjricht eenen Nohschlach. Maun leht, Bitte en Danke to saje en frintlich tooenaunda to senne. Nohm Ete woare Husoppgowe fere School jemoakt, em aundren Rum spele dee Tjinja Wausch wausche. Ohne Wauschmaschien. Dan tjemmt daut Poppetjleet aune Wauschlien. Met Wauschklaumasch. Soo waut leht maun nich oppe Gauss. Dee Tjinja lehre, enn jeordnete Veheltnisse to lewe.

Biem Missioonswoatj AMB enn Witmarsum bejreessde ons dee Metoabeida met eenem Leet opp portugiesisch. Erhard Friesen vetald ons von dee butajeweehnliche Perseenlichtjeit von dem Jrinda Peter Pauls en doarewa, woo AMB sich om Mensche enn Noot tjemmat. Kratjt nu sent aun veschiedne Stede onsjefea 400 Tjinja enne Betreuung vom AMB. Eeha hold maun vewoahloosde Tjinja enne Heime. Vondoag weet maun: Aum basten halpt dem Tjinjt eene intakte Familje. Frintschauft woat jesocht. Adoptioonsmeajlichtjeite. AMB betreut dan dee Familje, oba daut Tjint blifft em Meddelpunkt.

Met Tjlienbuasch, dee derch Grootproduzente von eahrem Launt vejoacht woare, oabeit daut Missioonswoatj jemeensaum mette Universiteet aun eenem Honnichprojatjt. Ut launtloose Buasch woare Imkasch.

Hannelore Isaak, Veauntwotliche fe dee AMB-Tjinjapatenschaufte, wees ons dee Riem fe Computakurse, Riem tom Baustle en Spele, dem Etrum en uck dem, woo Halpspakeete met Lewensmeddel fe Familijes jeschniet woare.

Plautdietsche Sproakinsle em Sproake-Oozeaun

Hannelore Isaak redt met eahre Groottjinja Plautdietsch. See es stolt doaropp en see weet: Speziell disse Jast ut Dietschlaunt habe doafea Vestendnis. Dee jinjre Generatioon tjemmt imma meeha vom Plautdietschen auf. Enn Brasilien jeiht maun tom Portugiesischen ewa, enn Kanada en Belize tom Enjlischen, enn Paraguay tom Spaunischen en enn Dietschlaunt tom Hochdietschen. Dee Laundessproak ess fe dee Jugent een Schletel tom Beruf, to dee Bildinj en to dee Deelhab aum opentlichen Lewe. Oba jeiht met dem Velost vom Plautdietschen nich uck dee Vebinjinj to dee ejne Wartle verloare?

Aus aune 1938 enn Brasilien dee dietsche Sproak enn School en Tjoatj em Jesatz vebode word, kunne dee Mennonite met Unjastettinj vonne Katholitje erretje, daut Plautdietsch enne Tjoatj erlaubt word. Peter P. Klassen funk em Archiv Saumlinje von Bibelstede, Predichte en Leeda opp Plautdietsch.

„Ach bliew met diene Jnode

Bie ons, Harr Jeesus Tjrist!

Daut ons doch nich mucht schode

Dee Lest vom beesen Fient.“

Soo sunge dee bedrenjde Mennonite to dee Tiet enn Brasilien.

Enne Aundachte, bie dee onse Grupp enn Witmarsum en enn Curitiba we, word hochdietsch en portugiesisch jepredicht en jesunge. Sproaklich rant daut soo enn Brasilien enn aule dree mennonitische Jemeenderechtinje: Mennoniten Brüdergemeinde (MBG), Evangelische Mennoniten Kirchengemeinde (EMKG) en Freie Evangelische Mennonitengemeinde (FEMG), eeha Allianzgemeinde.

Mennonite? Plautdietsche? Mensche met mennonitischem Migratioonshinjagrunt?

Enne latzte Tiet beoobacht dee Leita vom Heimatmuseum enn Witmarsum, Heinz Egon Philippsen, daut dee Brasiliauna sich emma meeha fe dee tjliene mennonitische Mindaheit interessiere. Soogoa ute Hauptstaudt, betoont hee, vonne Universiteete, kome aul Lied, om sich daut Museum auntotjitje. Daut jefft hiea nich kratjt vel historische Jeajenstend, oba omsoo interessaunta ess daut, waut dee Historika to vetale haft. Reformatioon. Deepabeweajinj entsteiht aune 1525 enne Schweiz. Vefoljinj. Flucht. Waunderunge. Emma wieda: Hollaunt, dietsche Lenda, Polen, Preußen, Russlaunt. Flucht ute Sowjetunioon ewa Moskau. Ewa dem Amur.

Vondoag, sajcht Heinz Egon Philippsen, lewe enne USA 50.000 Mennonite, enn Mexiko 100.000, enn Bolivien 80.000, enn Brasilien 12.000 bit 14.000. Aun disse Sted tjemmt Protest opp. Von onsem Reisebejleita Udo Fast. Aus Pastor en Chefredakteur vonne Tietschreft „Bibel und Pflug“ weet hee Bescheid. „Dree Dusent.“ „Ne“, dee Historika scheddat energisch dem Kopp. „Daut sent jedeepte Jemeendemetjilieda. Wie oba tale aula met mennonitischa Aufstauminj, uck soone, dee to tjeene Jemeend jehiere. Daut sent veschiedne Welte.“

Goot utjebildte Jugent, ertjleat ons Philippsen, velat dee Kolonie, see well nich met Tjej oabeide. Tjej hiere nich meeha Plautdietsch. Enne Kooperative woat industrialisieat. 13 Sorte Tjees woat produzieat. Fien-tjees, doafea tjricht maun goode Priese. Mennonite habe eenen gooden Roop bit enne Hauptstaudt, see jelle aus opprechtich. Lied kome en welle Mennonite seehne. Dee Kooperative tjemmat sich omme Wirtschauft, Siedlinjsleitung en om soziale Belange: Vetredung fere Polititj, Krankehus, School.

Ewa wirtschauftliche Erfolje kaun dee Museumsleita uck berechte: Nu aul 15 Joah sat Witmarsum uck opp Tourismus. Dee Gausse sent goot, dee Straunt dichtbie. Daut jefft dree Beeabruariee. Schielagruppe kome ute Staudt, om eene Kooh to seehne. Rentnagruppe kome. Lehra Kliewer fonk aun met Jebacknis en Jedrentja enne Wohnstow, musst aunbue, haft nu een grootet Café. Daut ess emma ziemlich voll.

Daut freit Philippsen, daut junge Lied, dee von Mennonite aufstaume, eahre Jeschicht setje, daut emma meeha soone Lied enn Chefpositioone kome. See tratje wajch weajen Oabeit en maun entdatjt see vestreit enn gaunz Brasilien.

Dee Jeschicht vonne brasiliaunische Mennonite ess uck onse Jeschicht. Dankboa en beritjat foah wie tridj noh Hus. En wie hope, daut Viktor Sawatzki trotz siene tietoppwendje Oabeit bie Radio Seajenswal nochmol eene Reis noh Mennonite organisieat. Noh Mexiko? Noh Bolivien? Enne USA? Wie sent doabie!

Elisabeth Wiebe

Leave a Comment

UA-51537283-2