Tweschen Friee en Befriee

Pultaowend


Velafnis we een seeha wichtja Dach, woo aules beredt word, woo en wea de Tjast utreede wudd, woo dee Koste deele. Etj ha mehre Lied befroagt en doaderch ess een kloaret Bilt entstohne.

Tatjana Klassner haft nohjeforscht, woo Velafnis en Pultaowent jefieht worde. Disse en aundre Jeschichte enne Juli-Utgow 2015 von Plautdietsch Frind

Daut Velafnis word jeweehnlich Sinnowent jefiet. Tus bie de Brut en tjristlich – vetahlt Ennse Merieche von Orenburch. Aun dissem Dach kaum de junga Maun mett siene Ellre noh de Brut eahre Familje. Doa word dann ewa aules jeredt, soogoa ewa daut: woovel en waut de Brut wudd mett tjrieje vonne Ellre eare Wirtschauft. Tjaste worde groot jefiet. Dee Plautdietsche wohnde meschtens enne Darpa, doa tjande sich aula, en dietlich worde dee dann uck aula ennjelodt, aul lota, woo daut aul meeha Gausse gauf, worde de Utjewelde aul bloos mett ne Postkoat ennjelodt. Oba enn dee Tiet, woor it noch oam we en de Darpa noch 40 Hew haude, we soone Zeremonie meeha een Musta.

Twee framde Fimilijes worde toopjebrocht

Opp Velafnis worde twee framde Familjes toop jebrocht, en dee worde to dichtet Frindschauft. Soon Witz word foaken ewre Leppe jeschmonzelt: „De Sehn frajcht dee Ellre: Wooromm kunn Papa Mama friehe, en etj mott eene wilt Framde nehme?“

To Velafnis word opp straume Droschtjes (Sinndachsche Fadawoages) jefoahre, besondasch, wann dee Brut em aundren Darp wohnd. Dee Ped worde jewosche, jeputzt, utjestraumt mett sinndachschet Jespaunjescherr, woo  blanke Tjneep were, de Pedskaum word jetjamt, maunchmol jeflochte en Siedbenja nenn jebunge, selwst daut Droschtje word utjespreedt. Wea daut nich haud, word jelieht (eefach fe Dankscheen). Daut Foatich musst straum utseehne. Omm ne Weatj word dee Pultaowent utjereedt.

Hoadasch Merieche (Chortitz) holp uck mettrede.

Noch biem Friehe jeiht daut junge Poa toop noh daut Meatje eare Ellre, en wann se daut Jo-Wot tjrieje, woat jefroacht, off see tjene Velafnis habe.

Velafnis aus Meddach oda Vaspa

Velafnis kaun aus een Meddach, oba uck aus een Vaspa derchjefieht woare, daut licht doaraun, wea woone Meajlichtjeite haud. De eschte Sinnowent noh dee Frieharie we jeweehnlich Velafnis. Vonnem Jung siene Ellre word besorjt daut Droschtje, wann tom aundren Darp jefoahre musst. Wann em selwjem Darp, dann word eefach to Foot jegohne. Bie ons jinje to Velafnis dee Jeschwista mett eare Familjes (Tjinja worde enn dee Tiede mett jenohme) von beid Siede, dee Familjes were groot, doaweajen saumelde sich uck jenuch Mensche tom berede, woo en wooa dee Tjast fiere.

Miene Leewe Lesasch, hia hab etj mie bemejt de Veatjast to beschriewe, sulle noch welche Nieichtjeite oppducke, waut etj noch nich weet, schriewt bitte, etj woa mie seeha freie. En noch: To de neajchste Utgow tjemmt oppe Doagesordninj aul selwst de Tjast. Sull wea Fotos habe, waut wiese Tjaste von Oomaschtiede, uck nich bloos. Plautdietsche ut de gaunze Welt habe bestemmt veschiedene Tjaste, deelt junt mett ons. Tjast ess eent vonne baste Tiet em Lewe. En ons ess aules interessaunt, en besondasch woone Spostjes bie maunche oppe Tjast passiede. Wie sent doch onse Mensche, en mie nieschat daut seeha.

Pultaowent – bitt dee Tjrichstiede

Pultaowent word noch bitt dee Tjrichstiede utjereedt. Daut we een Deel vonne Tjast, wiels we nich vel Tiet to Tjaste. Pultaowent we uck nich bie aule Plautdietsche ennjefeht, wiels biem Nohfroage tjande nich aula von disse Oat, Pultaowende te fiere. Soo aus Maria Bur (jeborene Brunsche) sed, daut soont ahr onnbekaunt ess, daut ess jewess lota jekome. Vele wada meende, daut soo lang aus see sich waut dentje kunne, word Sinnowent Poltaowent jefiet. Daut word uck foaken aus Heehnaowent jenannt, wiels de Jast en de Nohbasch Heehna to dee Tjast schonke, tom tiedich zemorjens den schlachte en Heehnasupp to dee Tjast koake. Kaume uck Tjinja, daut junge Poa Jletj wensche, dee bruckde nuscht schentje, doch dee worde mett Seetichtjeitn beschonke. Oppem Pultaowent musst it vel Schoawels jewe. Sull it tjeenem veonjletje, waut vom Jescherr faule to lote, dann word urzhent oolet Jescherr veschloage.

Ennse Merieche ute Orenburchsche Darpa vetald, daut de Pultaowent bie de Brut jefiet word, en organisiere deed daut de Jugent.

De Dea we fe aula ope, de Nohbasch en de Jugent word nich ennjelode, wiels daut we onbedinjt, daut dee kome musste. Dee Jeschwista en dee baste Frind  dochte sich emma waut ut, Spostjes en Witztjes, dee Jast en dee Brut en Briegaum musste doch unjahoole woare. Leedatjes, Jedichta ewa daut en von daut junge Poa, doavon word dann een tjlienet Prograum toop jestalt. Plautdietsche Mensche hilde opp rede, derche Tehne wem hole tjene, dee Nieichtjeite tjricht maun bloos derch Mensche to hiere, hilde uck jern to tjitje, to horche, tom daut dann nohea dusent mol derchtokaue, de hechste Punkt we, wann se noch een Poa Trone vejeete kunne. Jedaunzt word gaunz weenich, den we daut nich soo enn. Daut Lewend saut nich bie onse enne Lunze. Enne 30ja Joare we de „Lewendje Zeitung “ seeha populea. Opp veschiedene Themen deed de Jugent  enne Spottoat wem utlache. Tom Biespell, wooa enn woone Familje de Maun unje de Fru eare Pantoffel we, wea een Tiraun enne Familje sich bewese haud, wooa en enn woone Familje daut humpelich rommjintj.

Jeschentja worde uck mett Humor jeschonke: Dem Briegaum schonke se ne gaunze Komm voll Tweeback en bedde beid, eenen Tweeback opptoete. Aus see dem Tweeback ute Komm holde, trocke sich aule Tweeback hinjaraun. Dee were aula toopjeneit. Daut sull bediede, daut hee nich meeha auleen ess, de Familje woat jrata.

Pannasch Klara von Kubanke, Orenburg vetalt: Sinnowent worde Jeschentja jepultat. Daut Brutpoa saut sich verrem Fensta, hinjrem Desch, jieda dee nennkaum, jintj noh den en beschonk den, lot ne Tjlienichtjeit, oba to de Tjast word waut jefunge. Daut junge Poa stunt jiedt Mol opp, en biem Stone naume se daut Jeschentj dann aun. To escht sede emma de Ellre, waut se mett jejewt haude oda de Tjinja tjreje.  Bute word jeschote, soo lud, daut de Brut sich jiedet Mol fefehd. Daut haud je uck eare Bediedinj. Wann de Brut sich schiens fefehd, dann we see noch eene Jungfru, en wudd eene scheene, goode Fru ferem Maun senne. De Brutlied were nich en eahre Tjastinjstjleeda, eefach sinndachsch aunjetrocke. De Owent hild sich nich lang opp, 3-4 Stunde. Lota enne 50ja-60ja Joare, jinje Pultaowende auf, en word daut Pultre enne Tjast nennjepausst . Noh de Tjrichstiede word oppe Tjast nohm tweeden Mol wann se sich hinjre Descha sade tom ete, jepultat. De Ellre fonge aun, dann jintj daut Frindschauft, en dann aul de aundre Jast. Aula stalde sich enne groote Schlang tom wiese, woo vel Jast see haude. De Brutlied stunne hinja ea Meddachsdesch, oda Brutliedsdesch, en naume biem Stohne de Jeschentja aun. Jeschonke word daut, waut se bruckde enne Wirtschauft. Oba Jelt word nich jeschonke, een jieda socht daut ut tom pultre, waut daut junge Poa eene apoate Freid moake kunn. Daut Jeschentj word fots opjemoakt ver aulen en mett Jubel de Freid betetjent. Jiedem word de Haunt jescheddat en tjreje een Kuss vonne Junge. Aul gaunz to latzt, enne 80ja-90ja Joare tjrech en jieda Gaust en Glaustje Schnaups feret Jeschentj.

Dee jinje, stolt, unjrem Oarm jenome velenjstem Darp

Funke Galja vom Altaj tjant sich goot ut enn dissem Brauch: Eene Weatj verre Tjast word daut Brutpoa loosjelote vonne Oabeit. Noh dem Velafnis were daut aul vollstendje Brut en Briegaum. Dee jinje, stolt, unjrem Oarm jenome velenjstem Darp, de Mensche jinje urzhent rut daut Brutpoa to betjitje. Aula wulle se sich mett den bejreese, en bet mett den stohne en nohbre, daut eensje Theema em Darp to disse Tiet we daut Brutpoa. Jieda wull een Rot jewe. Enn disse Weatj word von Hus to Hus jegone, tom de Mensche to Tjast enntolode. De Ennlodinj we en seeha stoltet Ritual mett Unjascheet mett Kolniste, woo ennlode jinje Ennlodasch. De Plautdietsche Brut en Briegaum jinje selwst perseenlich velenjstem Darp tom ennlode. Bie jieden ded daut een bet, wiels jiedem musst vetahlt woare, wooa, waneea dee Tjast wudd senne, wea woo vonne Mensche opp daut reagiert. Sull mol wea vejete senne, daut we dann ne groote Beleidniss. Dee junge Lied froge uck fots, waut de Familje kunn vom Jescherr en Descha, Tabrettjes, Bentje jewe en droge daut oppem Blaut Papia nopp.

En soo jintj de Breef vonne Brut eahre Kot noh de Nohbasch

Aul lota, aus de Darpa worde toopjeschmete, jintj velenjst dem Darp een Tjastensbreef, atliche Darpa em Omsk-Jebiet deede witte utjebroakne Schneppeldetja krauftmehle en prasse aus en Kenwartjt, runt omm utjeneit oda mett schmaulem Siedbaunt ommraunt. Enn onse Darpa word eefach een Breefomschlag jenome, schmock bemolt, oda Papiabloomtjes noppjespalt en soo jintj de Breef vonne Brut eahre Kot noh de Nohbasch en soo wieda velenjst dem gaunzem Darp. Jieda, dee dissem Breef tjrech, laus dem en droch den platzlich wieda, tjeena hild dem opp. Jeschrewe word opp Hochdietsch. Oba jieda droch siene Kreativiteet nenn. Doa word de Spruch nenn jeschrewe, oda een heiljet Jedicht, kort vonne Brut en Briegaum, Ennlodinj to de Tjast en de Adrass. Aules word jeschrewe mett ne straume Hauntschreft. Ofiziell worde de Leitasch vonne Jemeende ennjelode en lota de Kolchosleitasch, uck dem Lehra, dee eene Tiet de Tjaste fehre deed enne Darpa. Wann daut Frindschauft enne aundre Darpa wohnde, dann word de Breef mett dem Droschtje doahan jefeht. Verre Revolutioon word mett ejenje Foaticha jefoare, en aul aus de Kolchose kaume, gauf de Wirtschauft de Foaticha tom brucke.

Frindschauft haude de Junge jeweenlich vel, de gaunze Weatj verre Tjast worde dee Junge  vom  Frindschauft  ennjelode to Meddach. Daut we ne groote Eeha oppjenome to senne ennem nieen Frindschauft.  Jeweenlich word Briegaumsmoos jekoakt.  (Seete Maltj mett Tjieltje, bie ons seetemaltjsche Moos jenannt.) Dee Tjieltje worde seeha lang jeschnede, en wann de Briegaum nich redda word mett den, dann we vel Freid doabie.

Daut gauf emma waut to vetahle en to pludre

Verre Tjast, noh dem Velafnis, wahnde sich daut junge Poa eena tom aundren, to disse Tiet worde dee uck to Vaspa foaken ennjelode. Daut gauf emma waut to vetahle en to pludre. Aus eemol de Briegaum siene Brut noh Hus brocht, sed hee ahr seeha heeflich: Wann du redst biem Ete, dann moak doch nich dien Mul soo voll, daut woat veninftja seehne. Dem aundren Dach gauf it Sellfleesch tom Ete (daut ess Ohre, Feet, Nestolle, Lewa jekoakt en em Wauditj ennjelajcht, soo hellt daut lenja en schmatjt scheena: sualich). Ver dem Ete erwend de Briegaum wada siene Bedd. „Oba etj haud je moa een haulwen Foot em Mul, aus etj rede deed, jenau soo, aus du daut wullst“, sed see.

Ditt vetalt Pannasch Klara: Biem Ennlode oda uck biem Ete hinjrem Desch word weenich jedrunke, wann, dann en betstje Wien.

Friedach, verre Tjast, word velenjstem Darp jefoahre mettem Foatich, Bentje en Descha jesaumelt, dee worde mett Tjried jetetjent, mette Tjiep word Jescherr toopjeholt. Etj kaun mie daut noch goot dentje, woo miene Ma de Gaufle en de Lepels mett Twerem tetjne deed. Schiewe worde von unje jetetjent. Mett daut beschaftijd sich de Jugent.

Leewes Sara ut Haulfstaud, Altaj:

De Wirtschauft fonk von daut aun, waut de Ellre den mett gauwe, oda pultade, eefacha jesacht, dee worde mett dem eschten Veeh besorjt, tjreje Weit, Jescherr fem Foatich, de Brut musst besorjt senne, mett selwst jewewde oda jeheatjelde Deschdatj, Badspreid en Biere, Tjleeda en Unjatjleeda, Detja en Schaldetja, Haube, wiels de Befriede habe aul weenja Tiet en daut tjemmt aules tom Pauss.

Rejiere Bejent (Polewoje, Altaj):

Friehe jintj eena vonne Bekaunde oda Frind. Daut we dann de Frieha, en wann se toojesacht tjreje, dann jintj de Junga Maun mett siene Ellre to Velafnis. Sinnowent we Pultaowent. Doahan kaume bloos de Jugent en daut Frindschauft.

Sitten en Bräuche  (F. Loewen. Gasykowo)

Bie ons tom Pultaowent kaume bloos de Jugent toop. Dee moke een lostjet Prograum tom veastahle.

Helena Klosses. Zentral. Materiol von Susanna Isaak.

Daut fonk aun, daut daut junge Poa om Erlaubnis tom Befriehe bie de Ellre froge en bie de Jemeende. Eene Weatj verre Tjast word Velafnis jefiet. Enn disse Tiet droch daut Meatje enne Hoa eene Bloom.

Taunte Peetasche ut Chortitz

Wanj kaum aus Briegaum mett schmocke Ped. Mett een Fadawoage. Dann word beredt, daut wie aum 12. Juni (1914) wudde Tjast habe. Twee Weatj verhea, Enj Mai, haud wie Velafnis. Soo vel Ete en Keleea aule Foawe. „Na het“, sed de Haumsche, onsem Lehra siene Fru, „soon scheenet Velafnis ha etj niemols nich jehaut.“ Dee we enn Nie-Chortitz enne Schien. Uck dem Spitja haud wie witt utjekaultjt to dee Tjast. En eene Atj we ut Gardine behonge, doa were de Frues mett dem Jescherr.  Oohm Isaak, Eltesta Isaak Ditj, we de basta Redna, dee haud mie jetauft, en dee trud ons. Zeowens daunzt de Jugent een bet. Quadrille nande se daut, irjent wea speld Hermoontje.

Bernhard J. Hoada (Alexanderthal), „Die Geschichte der letzten Stammsiedlungen in Russland“ (1958)

Jewess worde de oole Sitten en Bräuche vonne oole Heimat behoole en de Jugent ewajewt. De Velafnisse, Tjaste, Bejrafnisse worde jemeensaum jefiet. Dree Weatje verre Tjast we Velafnis, soo foddad dee Tjoatj daut.

Merieche Hoadasch. Wolfgang W. Moelleken, Melieta A. Moelleken: „Aus dem Leben Niederdeutscher Mennoniten“ (1996)

Etj sie aune 32 jebore en kaum noch enne Jugent nenn, aus doa donn noch „Schlüsselbund“ jespelt word. Daut we donn seeha scheen, woo se Tjaste en Pultaowende fiere deede. Waut dan en Schower (Veastalinj mett Jeschentja) reed jemoakt word. Etj jleew, een jiedet Tjint em Darp, off Frindschauft oda nich, musste een Jedicht oppsaje, en een Bloomestrus schentje. Worde vel Spostjes jemoakt. Aun soone Owende vestoppde de Lied eahre Tjej, daut de Jugent mett den nich waut  doamett aufdreihe kunn.

„Hochzeitsbräuche“ von Victor Brul

Wann de Jung vom Meatje daut Jo-Wot tjrech, dann jintj hee siene Ellre froage. Noh daut jintj hee friehe noh eahre Ellre. Friee jinje de Junges selwst, oda wann se bleed were, dann naume se dem Kumpel mett oda eenem Bekaunden, waut ne schoape Tung haud, en enn disse Sache sich goot vestohne deed. Nohm korten Jered mette Ellre, en wann dee nuscht nich doajeajen haude, word daut Meatje rutjeroopt en noh ea Jo-Wot jeafroagt, oba daut we foaken soo, daut hee daut Meatje, daut de Jung friee wull, nie jeseehne haud. Tom betjitje fehd hee ahr dann noh siene Ellre, bie siene Ellre lewde dee dann uck nohea. Ennlode jinje de Junge ne gaunze Weatj, wann de Mensche vonne Oabeit jeajen Owent Tus were, oda aum Sinnowent en Sinndach.

Mennische Tjast enn Warendorf, von Heinrich Ditj

Eeha etj aunfang to schriewe vonne Tjast, well etj daut beschriewe, woo soont aunfangt en organisiet woat. Hie sent emma Traditioone doabie. Aules woat seeha jeheem jehoole, soo lang, bitt daut junge Poa nich enne Jemeende oppjebode woat. Dann tjemmt escht daut Velafnis. Oppem Velafnis moakt sich daut nohdste Frindschauft bekaunt. Organisiet woat de Tjast lota, oppem speziellen Traffe von Ellre, Brutlied en irjent wem tom Tjeatjendeenst vonne Vesaumlinj.

De Brutlied habe jeweenlich to disse Tiet aul daut Tjastensprograum oppjestalt. Dee kroage selwst de Predjasch tom rede biem True, en dem Chooa tom Sinje. Dee straume sich selwst dem Stenda ut, waut hinjrem Tjastensdesch steiht, dee woat bloos jiiedet mol mett soon Zeich betrocke, woone Foaw daut Tjleet vonne Zejefrindin aun woat habe. Ennjelode woare Bekaunde, Jast von gaunz Dietschlaund bitt 300- 400 Maun, derche Post selwstvestendlich.

Leave a Comment

UA-51537283-2