Jehaun Wiebe: eene Formel drajcht sienen Nome

Jehaunn Wiebe - een groota Erfinja. ©Montage, Privat / Darkmoon_Art auf Pixabay.

Hee haft een Jesatz fe dee Vebrenninj bie Motooasch entdatjt – wooromm hee enne Weetenschauft Vibe heet

Utem Archiv: Plautdietsch FRIND 26, 2012/2013

Aum Aunfank vom 20. Joahundat were dee Menniste seea erfoltjritj biem Bue von laundwirtschauftliche Maschine. Aune 1911 haude se enne Ukraine eenen Besoa-Aundeel von 26 %, en aune 1922 entwetjelde twee Menniste (Rampel en Unga) ut Elloag dem eschten sowjetischen Trakta, dee dan noh dee Staut „Saporozhez“ jenant word. Aune 1931 were daut wada Menniste (Ditj en Haum), dee dem eschten sowjetischen Kombajn „Stalinez“ bude, dee aune 1937 bie dee Weltutstallinj enn Paris dem Grand Prix jewonn (Tjwall: http://chort.square7.ch/Pis/Indust.pdf).

Een Lewe met Vebrennungsmotooasch

Jehaun Wiebe word aum 27.12.1902 aus plautdietscha Mennist enn Liebenau enne Molosch gebore. Enn Alexandrovsk, daut noh dee Oktooba-Revolutioon Saporizhja jenant word, jintj hee noh School. Dan fonk hee enne Febritj von Obraum Koop aun to oabeide, dee von Jehaun Friese jejrindt word en dee eene vonne jratste Febritje fe laundwirtschauftliche Maschine we. Oppen Owent noh dee Oabeit jintj hee nohm Technikum enn Saporizhja, omm wieda to studiere. En doa lehd hee dan uck dem Vebrenninjsmotooa tjane, dee ahm sien gaunzet Lewe noch beschaftije sull. Hee jintj noh dee Armee, fried eene Ukrainerin en trock noh Leningrad, omm aune Uni noch meea ewa Motooasch to lehre. Aus dee dietsche Armee Russlaunt ewafoll, word fe dee Dietsche, dee enn Russlaunt wohnde, daut Lewe seea schwoa. Jehaun Wiebe kaum enne Trudarmee. Escht aus dee Tjrich vebie we, kunn hee enn Sverdlovsk wieda ewa Motooasch forsche. Aum 27.12.1969 storf hee aun eenem Hoatschlag (Tjwall: Historischer Forschungsverein der Deutschen aus Russland e.V.).

Wiebe heet opp Rusch Vibe

Jehaun Wiebe funk eene Formel, dee bit vendoag sienen Nome drajcht, wan uck enn eene sondaboare Schriewwies: Opp Rusch heet hee ????, en wan eena daut noh dee offizielle Reajle opp Dietsch ewasat, tjemmt doabie Vibe rut. Unja dissem Nome ess hee enne Weetenschauft bekaunt. Wie woare ahm hia opp Plautdietsch uck wiedahan Wiebe nanne, oba wan wea waut ewa ahm enne Fachbetja ooda em Internet finje well, dan sull hee unja Vibe setje.

Dee Wiebe-Formel

Een Motooa vewaundelt Energie. Aum Aunfank vonne Vebrenninj ess dee gaunze Energie em Krauftstoff, aulsoo em Benzin ooda Diesel. Biem Vebrenne woat disse Energie enn Woam ommjesat, en dee Woam brinjt eene Wall tom dreihe. Aum Enj ess dee Bak ladich, en aul dee Energie ess too Woam jeworde. Nu ess daut oba nich soo, daut von Aunfank bit Enj jlitje vel Krauftstoff vebruckt woat, dee Ommwaundlinj vonne Energie utem Krauftstoff enn Woam rant exponentiell. En kratjt daut haft Wiebe rutjefunge en beschrewe. Ditt ess siene Exponential-Formel, dee sajcht, wanneea woo vel Krauftstoff enn Woam ommjewaundelt woat:

Doabie ess x dee Menj von vebrenndem Krauftstoff, en y ess daut Veheltnis vonne Tiet, dee dee Motooa aul rant too dee gaunze Tiet. Fe Diesel ess dee Formparameter m tjlanda aus fe Benzin-Motooasch, oba wiels wie veschiedne m ennsate tjene, jellt dee Formel fe Diesel- en fe Benzin-Motooasch.

Weltwiede Aunertjanung

Disse Formel finj wie bit vendoag enn aule Betja ewa Vebrenninjsmotooasch oppe gaunze Welt. Derchem Tjrich haud hee daut schwoa, enn Russlaunt aunertjant to woare, oba mett 63 Joa, veea Joa ver sienem Doot, tjrech hee noch dem ruschen Doktatitel aus Kroon fe sien Lewenswoatj. red.

One Comment

  1. George Dyck says:

    He is not listed in GRANDMA

Leave a Comment

UA-51537283-2