Reajle en Tipps fe onse Sproak / Utem Archiv: FRIND Heft 26

Aus Peeta Wiens aune 2001 dee eschte Utgow vonne Plautdietsch FRIND rutgauf, musst hee rescheie, woo wie Plautdietsch schriewe welle. Daut gauf je enn Kanada aul een poa Schriewasch, oba een jieda schreef aundasch. Noh wem sull wie ons rechte? Wie stalde faust, daut wie aum Basten Jack Thiessen lese kunne, oba dee meschte Russlaunt-Plautdietsche rede dee Molosch-Variante, en soo entwetjeld sich nu aulsoo eene niee Schriewwies vonne FRIND, dee seea noh Thiessen siene litjent, oba tom Biespell vele von siene <h> nich schrifft. Noh disse FRIND-Schriewwies rechte sich uck dee Betja utem Tweeback Verlag.

Dee wichtijste Reajel ess: Wie rechte ons noh dee hochdietsche Schriewwies, wiels wie aula dee enne School lehre en hochdietsche Betja lese: Daut ess dee Schriewwies, dee wie aum Basten tjane. Doaweajen tjen wie aule Mensche, dee noch nich vel Eewinj em Plautdietsch-Lese habe, rode: Du mottst daut lud lese, soo aus wan daut een hochdietscha Tatjst ess. Waut du dan to here tjrichst, ess straumet Plautdietsch.

Groot soo aus emm Hochdietschen

Soo schriew wie uck dee Aunfangsbokstowe jenau dan groot, wan dee hochdietsche Ewasatinj groot jeschrewe woat. Oba eenije Unjascheede jefft daut doch. Em Hochdietschen jefft daut Ommlude (Umlaute). Dee woare em Plautdietschen entrundet, soo aus dee Weetenschauftla daut nane. Daut ess uck em Enjlischen soo: Foot, Feet. Em Hochdietschen ha wie doa dem Ommlud /ü/.

Nu faule mie oba fots dee Ooltkolonia ennt Wot en saje: Oba daut /ü/ ha wie doch uck, soo aus enn . Oba daut ess tjeen Ommlud, daut ess eene auljemeene palatale Utsproak von /u/. Doaweajen schriew wie uck emma <u>, oba daut heet nu nich, daut onse leewe Ooltkolonia daut aus [u] utspreatje motte, em Jeajendeel: Een jieda sull soo rede, aus hee daut von tus jewahnt ess. Daut <u> bediedt dan bloos fe jiedem waut Veschiednet. Fe dem Eenen heet daut, daut hee [u], fe dem Aundren heet daut, daut hee [ü] lese sull. Daut ess nuscht Nieet, daut tjemmt foaken vea: Dee Dietsche lese dem Bokstow <u> aus [u], dee Franzoose tom Biespell aus [ü]. Dee Oltkolonia sent aulsoo soone Oat plautdietsche Franzoose.

Onse kanadische Frind schriewe foaken een <ä> fe een langet [e:], soo aus enn läse aunstaut lese, en doch woll meene eenije uck, daut daut em Hochdietschen uck soo jemoakt woat. Nu jefft daut secha enn Nod-Dietschlaunt eenije Mensche, dee saje Kese aunstaut Käse, oba daut het sich nich see jegromt aun. Wan daut lange [e:] jemeent ess, schrifft eena em Hochdietschen emma <e>, niemols nich <ä>, en doaweajen doo wie daut uck em Plautdietschen soo.

Wie fote toop: Wie schriewe bloos dee Bokstowe utem latienschen Alphabet, tjeene Sonda-Tetjens, aulsoo tjeen <ä, ö, ü>. En uck tjeen <ß>.

Dem Apostroph schriew wie bloos ver eenem /a/, daut hee bediet (soo aus: Doa ess‘a), ooda doamett eena leichta ertjant, woo een Morphem opp het en daut neajchste aunfangt (soo aus: ve‘eefache). Wan twee Wed toopjetrocke woare, schriew wie tjeenen Apostroph: em, enne, aum/aunem (aunstaut enn dem, enn dee, aun dem). Uck tus, toop schriew wie ohne Apostroph.

Em Hochdietschen woat maunchmol een <h> jeschrewe, omm to wiese, daut een Vokal (Selwstlud) lang jetrocke woat, oba foaken uck wada nich. Wie schrie­we soon Dehnungs-h, soo aus maun daut nant, emma dan, wan daut uck opp Hochdietsch jeschrewe woat. Daut fellt eenem dan leichta, soon Wot to vestohne, wiels eena aun daut hochdietsche Wot dentje mott. Soo dentjt eena biem Wot Tee aun daut, waut eena drintje deit, en wan eena daut Wot Teeh sitt, fellt eenem daut leichta, aun dee Footspetze to dentje. Wan opp Hochdietsch tjeen <h> jeschrewe woat, dan schriew wie daut uck nich opp Plautdietsch.

Frint mett <t>Opp Hochdietsch schriew wie Freund mett eenem <d> aum Enj, uck wan wie daut aus [t] utspreatje, wiels wie weete, daut dee Plural (Meeazohl) Freunde een [d] haft. Opp Plautdietsch ess daut aundasch. Hia haft dee Plural tjeen <e> aum Enj, wie schriewe dem Plural aulsoo aus Frind. Omm nu oba dem Singular (Eenzohl) vom Plural unjascheede to tjene, schriew wie aum Enj emma <t>, wan wie [t] saje, uck wan daut opp Hochdietsch mett <d> jeschrewe woat: Frint, Pet, Dietschlaunt.

Eenije Wed (ver aulem enne dredde Persoon) woare jlitj utjesproake, oba wan wie dem Konsonaunt (Mettlud) utem Infinitiv mettschriewe, dan tjen wie dee Forme beta ertjane en unjascheede: Hee redt lud (von rede), Hee reht dee Jrett (von rehre).

Omm dee Vegohnenheit vonne Jeajenwot unjascheede to tjene, schriew wie daut /d/ uck dann, wann wie daut aus /t/ utspreatje: Vondoag tjitjt hee, jistre tjitjd hee.

Dem langen Monophthong (Eenlud) schriew wie mett eefachem Bokstow ooda mett Dehnungs-h, dem Diphthong (Tweelud) schriew wie mett dobbeldem <ee> ooda <oo>: Dee Foaw Root. Dien Rot we goot. Een Deel vom Gaunzen. Eene Del em Hus. Ewa Del (derchenaunda). Langet /i:/ woat soo aus em Hochdietschen <ie> jeschrewe: Wie seehne die.

Wie schriewe soo aus emm Hochdietschen twee Konsonaunte, omm to wiese, daut dee Vokal kort ess: Etj kom mett. Bute ess it kolt. See tratjt omm. Aunstaut dobbeldem <kk> schriew wie <ck>: uck, brucke, Tweeback. Oba wie vedobble nich mehrere Bokstowe fe eenem Lud, soo aus <tj, ch, jch, nj>, en soo wieda.

Em Wot en aum Enj vom Wot schriew wie <s> fe daut stemmhaufte [z], oba <ss> fe daut stemmloose [s]: lese, Kos, Knosse, Oss. Fe daut stemmhaufte <sch> schriew wie soo aus Jack Thiessen <zh>, aulsoo Varsch, Varzh (Vers, Verse).

Wie unjascheede /ch/ en /jch/ bloos noh /a/, soo aus ajcht, acht, lajcht, lacht (echt, acht, legt, lacht), sest jellt soo aus em Hochdietscchen noh /e/ en /i/ dee ich-Utsproak, noh /o/ en /u/ dee ach-Utsproak von <ch>.

Dee Bokstowe <v> en <f> fe dem Lud [f] schriew wie soo aus em Hochdietschen: von, Voda, Fiea, fief. Framdwed woare soo aus em Hochdietschen jeschrewe, buta dee plautdietsche Diphthonge: Computer, Natioon.

Wie schriewe Molotschna-Plaut

Wie schriewe meschtens Molotschna-Plautdietsch, aulsoo ohne daut /n/ aum Enj vom Wot, oba wan eena daut seea well, dan kaun hee daut /n/ aum Enj jern schriewe. Oba dee Vokale sull wie doch eenheitlich schriewe, sest ess daut fe dem Lesa eene too groote Ommstalinj, aulsoo moake ooda moaken kaun een jieda schriewe, soo aus hee well, oba bitte nich möaken, dü, eunt/oint. Soo aus aul je­sajcht: rede sull een jieda, soo aus hee daut jewahnt ess, oba schriewe leewa nich.

Heinrich Siemens

Ditt ess utem Bok Plautdietsch: Grammatik, Geschichte, Perspektiven ewasat. Wea mea ewa onse Sproak weete well, dee kaun daut Bok enn onse Lauftje opp S. 38/39 tjeepe.

Von admin

Ein Gedanke zu „Woo schriew wie Plautdietsch?“

Schreibe einen Kommentar

Deine E-Mail-Adresse wird nicht veröffentlicht. Erforderliche Felder sind mit * markiert